Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych

• wykonuj ćwiczenia przed lustrem, masz wtedy lepszą kontrolę swoich ruchów,
• ćwicz codziennie, systematycznie, nie spiesząc się,
• każde zadanie wykonuj starannie,
• wybieraj te ćwiczenia z każdej grupy, które są dla ciebie najłatwiejsze, stopniowo przechodź do trudniejszych,
• ćwicz wielokrotnie w ciągu dnia, wykonując po kilka ćwiczeń.

Ćwiczenia żuchwy

• płynnie i spokojnie otwieraj i zamykaj żuchwę, trzymając palec wskazujący na brodzie,
• obniżaj żuchwę przy zamkniętych ustach, w pozycji górnej zęby zwarte, w dolnej oddalone od siebie,
• swobodnie, miękko wypowiadaj - da, da, da,
• wykonuj szybkie, rytmiczne, drobne ruchy żuchwą wymawiając cicho papapapapa,
• pochyl głowę i luźną, ciężką żuchwą 'zamiataj podłogę',
• wyobraź sobie, że żujesz gumę przy zamkniętych ustach, a ona staje się coraz większa.

Ćwiczenia języka

W razie trudności przy wykonywaniu ćwiczeń należy posmarować wargi bądź podniebienie czekoladą, dżemem, miodem itp.). W ten prosty sposób uczulimy miejsca artykulacji i ułatwimy oraz uatrakcyjnimy wykonywane ćwiczenia.

• uchyl wargi i oblizuj je czubkiem języka, uważając by wargi pozostawały nieruchome - przy opuszczonej żuchwie, dotykaj czubkiem języka górnej wargi, prawego i lewego kącika ust, dolnej wargi,
• 'malowanie sufitu' - masowanie językiem podniebienia górnego, język wykonuje zdecydowane, miękkie, posuwiste ruchy w kierunku podniebienia miękkiego,
• 'młynek' językiem przy zamkniętych ustach w prawo i w lewo, po zębach górnych i dolnych - staraj się zachować równomierny i powolny ruch języka,
• zamknij usta, wykonuj okrężne ruchy języka wewnątrz jamy ustnej (jak gdyby masaż dziąseł),
• usta otwarte, wargi i żuchwa ułożone jak przy 'a', wykonuj ruchy okrężne języka wewnątrz jamy ustnej,
• wargi rozchylone - sięgaj czubkiem języka do ostatnich zębów górnych i dolnych po prawej i lewej stronie,
• 'liczenie zębów' - rozchyl wargi, żuchwa nieruchoma, dotykaj czubkiem języka zębów górnych i dolnych,
• wysuwaj koniuszek języka przez lekko zwarte zęby, masując jego mięśnie,
• ściągnij mocno wargi, wysuń je do przodu - naśladuj rybę, otwierając i zamykając usta,
• ćwiczenie 'koci grzbiet' - oprzyj czubek języka o dolne zęby i wymawiaj wyraźnie - ni, ni, ni.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

• przy zamkniętych ustach wykonuj wdech i wydech przez nos,
• wdech przez nos, wydech przez szeroko otwarte usta - przy wydechu zaciśnij nos,
• wykonaj wdech i wydech mając szeroko otwarte usta,
• ziewaj przy zamkniętych ustach, tak aby nikt nie mógł tego zauważyć,
• śmiej się z otwartymi ustami - na samogłoskach,
• wzdychaj i ziewaj z szeroko otwartymi ustami z jednoczesnym swobodnym wypowiadaniem głoski 'a',
• wykonaj energiczne wdechy i wydechy przez nos i otwarte usta 'zdyszany piesek' - cha, cha, cha.

Ćwiczenia policzków

• nabierz powietrze, zamknij usta - przesuwaj powietrze z jednego policzka do drugiego,
• nabierz powietrze, wypychaj nim policzki, po czym gwałtownie wypuszczaj powietrze,
• nabierz powietrze, wypychaj nim usta - następnie powoli wypuszczaj powietrze,
• nadymaj i wciągaj policzki - gruby, chudy,
• wypychaj policzki językiem,

Ćwiczenia warg

• na przemian ściągaj złączone wargi w 'dzióbek' (wytrzymaj kilka sekund) i rozciągnij je jak do uśmiechu - wytrzymaj też kilka sekund,
• przyłóż pionowo opuszkę palca wskazującego na środek ściągniętych i złączonych warg - cmokaj, odrywając palec po każdym cmoknięciu,
• wypychaj wargi - górną i dolną czubkiem języka - masuj językiem wargi i policzki od wewnątrz,
• 'balonik' - napełnij policzki powietrzem - wytrzymaj tak kilka sekund,
• gwiżdż, parskaj - brr, brr...

Ćwiczenia języka z użyciem głosu

• da, de, di, do, du,
• ta, te, ti, to, tu,
• at, et, it, ot, ut,
• ra, re, ri, ro, ru,
• ar, or, ur, er, ir,
• wa, we, wi, wo, wu,
• wymawiamy szybko głoski: l-l-l-l-l,
• wymawiamy naprzemiennie ln, ln, ln,
• wymawiamy szybko td, td, td.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego z użyciem głosu

• gwiżdż na różnych wysokościach 'przy zamkniętym i otwartym nosie',
• ćwicz chrapanie na wdechu i wydechu przy otwartych ustach,
• przy nisko opuszczonej żuchwie, oprzyj czubek języka o dolne siekacze i  wyraźnie wymawiaj:
  • ka, ko, ke, ki, ku,
  • kka, kko, kke, kki, kku,
  • kikakoku, kikakoku,
  • ga, go, gu ge, gi,
  • gga, ggo, gge, ggi, ggu,
  • gigagagogu, gigagagogu,
  • ak-ka, ag-ga, ok-ko, og-go, uk-ku, ug-gu, ek-ke, eg-ge,
  • ha, ho, hu, he, hi,
• wypowiadamy wolno:
  • nga, ngo, ngu nge, ngi,
  • unga, ungo, ungu, unge, ugi,
  • mga-mgo-mgu-mge-mgi.

Ćwiczenia warg z użyciem głosu

• rozluźniaj wargi, a następnie z przesadną dokładnością, wypowiadaj samogłoski: a, o, u, e, i, y,
• naśladuj parskanie konia, wargi rozluźnione - prr, prr, prr,
• wykonuj murmurando na wydechu - mmma, mmmo, mmmu, mmme, mmmi, mmmy,
• mrucz dowolne melodie - wyczuwaj wibracje na wargach i policzkach (początkowo przyłóż opuszki palców do warg i policzków),
• wymawiaj szybko a-u, a-u, a-u, i-o, i-o.

Ćwiczenia oddechowe

Ćwiczenia oddechowe wykonujemy stopniowo, bez najmniejszego wysiłku. Powtarzamy je kilkakrotnie, w pewnych odstępach czasu. Nie należy ćwiczyć za długo, by nie dopuścić do zmęczenia i hiperwentylacji.

Rozpoczynamy ćwiczenia w pozycji leżącej

• leżąc na plecach - jedna ręka na żebrach, druga na brzuchu w okolicy pępka, wyczuj ruchy żeber i brzucha,
• wykonaj spokojny głęboki długi wydech, przy wdechu zapamiętaj ruchy żeber na zewnątrz i brzucha ku przodowi,
• swobodny wdech nosem i ustami - na wydechu liczymy w myślach. Pamiętamy, że nie należy doprowadzać do pełnego wydechu powietrza z płuc,

Postawa stojąca

• stań swobodnie w małym rozkroku - ramiona luźno opuszczone unieś zdecydowanym ruchem w bok do poziomu barków, z jednoczesnym pełnym, głębokim wdechem - wydech wykonaj nucąc na najwygodniejszej głosce i na dowolnej wysokości dźwięku - wolno opuść ramiona bokiem w dół,
• przebieg ćwiczenia podobnie jak wyżej - ruch ramion przodem w górę z wdechem, powolny opad ramion bokiem z nuceniem,
• przy swobodnej postawie - spokojny wdech unosząc ręce w przód przed siebie - na wydechu wypowiadaj wolno zdanie np: Dzisiaj mam świetny dzień - kierując ręce w bok.
  Po uzyskaniu pewnej sprawności zaleca się podczas wydechu zamiast nucenia jednej głoski wolne wymawianie kolejnych sylab: ma, me, mi, mo, mu, ma, me. W następnym etapie samogłosek: a, e, i, o, u, a, e... Wreszcie liczenie: jeden, dwa, trzy, itd.
• ćwiczenie wdechu - przenoszenie na wdechu przez słomkę drobnych lekkich drobiazgów - ryż preparowany, waciki, itp.,
• 'wąchanie kwiatów' (wyczuwaj ruchy skrzydełek nosa), weź wdech nosem - zatrzymaj powietrze w płucach na parę sekund, następnie wykonaj spokojny długi wydech - ćwiczenie to wykonuj z otwartymi i zamkniętymi oczami,
• wykonaj wdech i wydech zachowując układ ust jak przy ziewaniu,
• wykonaj wdech wykorzystując całą przestrzeń jamy ustnej - wydech przez wąska szczelinę - fffffffffff,
• wciąg powietrze do płuc przez wąska szczelinę w ustach, następnie wykonaj spokojny długi wydech,
• pełne rozluźnienie twarzy, żuchwa opuszczona, weź wdech nosem i ustami - wsłuchuj się w swój oddech, wyczuj jak przy wydechu powietrze masuje delikatnie podniebienie górne,
• wykonaj normalny wdech - napnij ciało - wykonaj wydech, poczuj rozluźnienie ciała,
• dłońmi kontroluj brzuch i dolną okolicę żeber - pełny wdech ustami - zatrzymaj powietrze i zrób szybki wydech 'zdmuchnij świeczkę',
• w pozycji stojącej połóż rękę na brzuchu w okolicy pępka - wyczuwaj rytmiczne ruchy ścian brzucha do przodu i ku tyłowi - wdech i energicznie: p-p-p-p-p-p***cz-cz-cz-cz***p-b-p-b-p-b***cz-dż-cz-dż-cz,
• fukanie na wydechu od f-f-f-f-f,
• wykonaj wdech:
  • nabierz tyle powietrza by wypowiedzieć jeden wyraz - raz,
  • nabierz tyle powietrza by wypowiedzieć płynnie dwa wyrazy - raz, dwa,
  • nabierz tyle powietrza by wypowiedzieć płynnie trzy wyrazy - raz, dwa, trzy,
  • nabierz tyle powietrza by wypowiedzieć płynnie cztery wyrazy - raz, dwa, trzy, cztery, itd…

Ćwiczenia przygotowane na konferencję Polskiego Stowarzyszenia Choroby Huntingtona 2011.

Teresa Wiktor - neurologopeda
Joanna Hima  - logopeda emitent głosu